Visie op de bodem
In gebiedsontwikkeling
Afbeelding: Bruggen bouwen van wortels vergt begrip van de bodem en een lange termijn visie.
Bron: Meghalaya Tourism
Leren van boeren en inheemse culturen
De relatie met de bodem is zo oud als de evolutie van de mens. Het microbioom van de bodem; het microscopisch ecosysteem dat zorgt voor het circuleren van voedingsstoffen, kent dezelfde oorsprong als dat in het menselijk lichaam. In het moderne leven zijn we bijna vergeten hoe verbonden we met de bodem zijn.
In plaats van samenwerken testen we de grenzen van de veerkracht van het ecosysteem op aarde. Echter is de kennis van een symbiotische relatie tussen menselijk leven en het ecosysteem nog volop aanwezig. Die moeten we niet zoeken in de gespecialiseerde wetenschap waarin we de wereld steeds meer gecompartimenteerd hebben. De kennis zit hem in de relatie tussen die verschillende specialismen. We vinden die kennis in eeuwenoude inheemse culturen en bij boeren, die systemen als een geheel benaderen en heel direct afhankelijk zijn van dat systeem. De bodem speelt voor hen een essentiële rol. Doordat zij eigenlijk hun leven lang bodemen, ligt daar veel kennis voor het oprapen.
Onderzoek naar inheemse culturen en de vertaling van inzichten naar de moderne maatschappij laat zien dat de positie van het individu, haar kennis van lokale flora en fauna, de bijbehorende beheerprincipes en de vorm van organisatie die daaruit voortkomt de juiste voorwaarden schept om in symbiose met het ecosysteem te leven, en daarmee ook het wereldbeeld –leven in samenwerking met de natuur– bepaalt.
Boeren die in samenwerking met de natuur werken richten hun bedrijfsvoering zo in dat ze voedsel produceren en tegelijk het ecosysteem op de boerderij veerkrachtiger maken. In de laatste jaren is het woord regeneratief wijdverspreid geraakt. Het genereren van een productief systeem dat zowel voedsel als meer natuurlijk leven oplevert. Het vraagt om een andere praktijk, om meer betrokkenheid bij ons voedselsysteem en meer kennis van natuurlijke processen om een houdbaar voedselsysteem in te richten.
Regeneratieve en biodynamische boeren en agrarisch onderzoekers begrijpen steeds beter hoe we samen moeten werken met de bodem om zo’n systeem in te richten. Van hen kunnen we leren:
Hoe je bodemschade mitigeert
En hoe je daarna een gezonde bodem opbouwt
Welke beplantingen daaraan bijdragen
Welk beheer je daarvoor toepast
Welke kennis je daarvoor nodig hebt
Wat bij beide groepen opvalt is dat de praktijkervaring en specifieke kennis van lokale flora en fauna het meeste bijdraagt aan het succes om een positieve invloed op de bodem te hebben. Tekenend is dat een boer elk seizoen ziet als een nieuw experiment om weer bij te leren over welke beheer principes toe/aan te passen. Bij inheemse culturen geldt dat ook en speelt de overdracht van opgedane kennis in verhalen en rituelen een belangrijke rol. Deze praktijkervaring en lokale specifieke kennis, met bijbehorende lessen, proberen wij ook weer in te brengen in de processen van hoe wij ons land inrichten. Dit is terug te vinden in de oplossingen die we aandragen.
Systeemanalyse
van de bodem
Om antwoord te geven op de vraag hoe de bodem sturend kan worden in ruimtelijke inrichtingsprocessen is met een causaal diagram inzicht verkregen in het systeem rondom bodem en gebiedsontwikkeling. In de realiteit is dat nog niet altijd zo, maar in ons systeem is de betrokkenheid van bewoners en gebruikers onderdeel van het ontwikkelproces. Het diagram maakt inzichtelijk hoe de processen van gebiedsontwikkeling en de bodem elkaar beïnvloeden: nu beïnvloed ontwikkeling nog vooral de bodem, maar het diagram toont ook kansen voor interventies om, bottom-up, wanneer de bodem een centrale rol krijgt het invloed gebiedsontwikkeling proces te beïnvloeden. Dit kan aan de hand van geïdentificeerde versterkende feedback loops, die een systeem kunnen transformeren naar een nieuw evenwicht met een grotere positieve balans. Uit het diagram is een aantal feedback loops te herkennen, die een proces juist verstevigen of afzwakken. De belangrijkste 3 feedback loops zijn hieronder beschreven.
Feedback loop 1: Bodem Bewustzijn
Door bewustzijn van de bodem kan creatief eigenaarschap ontstaan. Uit creatief eigenaarschap komt versterkte en lokale beheercapaciteit voort, wat het bewustzijn van de bodem weer verder versterkt. Met creatief eigenaarschap wordt zeggenschap bedoeld zonder juridisch eigendom.
Feedback loop 2: Sturen op waarde
Door overlappende belangen bij een vitale bodem te identificeren en als vertrekpunt te nemen, is het makkelijker om de waarde van een vitale bodem centraal te stellen en beter af te wegen tegen hypothetische waarde of winst. Als dit doorwerkt in beleid wat stuurt op waarde, kan ruimte voor de bodem in ontwikkelplannen worden gecreëerd. Een dergelijke opgave voor de bodem vraagt om bodemparticipatie van de aanwezige stakeholders, welke collectieve organisatie rondom de bodem in de hand werkt, wat leidt tot creatief eigenaarschap en inzicht in/werken vanuit overlappende belangen.
Feedback loop 3: Invulling van tijdelijke gebieden
Wanneer het nog niet de tijd is voor ontwikkelplannen, is er een kortere variant op loop 2 mogelijk, waarbij geen beleid aan te pas komt. Door actieve programmering in tijdelijke beschikbaarstelling van het gebied kan een toekomstperspectief worden geboden. Dit kan overlappende belangen een kans geven om om te zetten in bodemparticipatie en collectieve organisatie van beheer en creatief eigenaarschap bevorderen. Hieruit komen weer de overlappende belangen naar boven.