Oplossingen

Bodemen

Bodemen vormt de kern van onze kijk op gebiedsontwikkeling. Er heerst een laag bewustzijn van de bodem in gebiedsontwikkeling en dat vraagt om meer aandacht voor onze omgeving. Met beter begrip en bewustzijn kunnen we onze gebieden beter inrichten op basis van wat de natuur nodig heeft en te bieden heeft. Om dit te creëren zien wij kansen voor bewoners, gebruikers, beheerders, planmakers en ontwerpers in gebiedsontwikkeling om te leren bodemen. Met bodemen doelen wij erop dat er samengewerkt wordt tussen deze partijen, waarbij er bewustzijn en aandacht voor lokale ecosystemen wordt gecreëerd. Door bewust bezig te zijn met de bodem in het gebied, leert men hoe de bodem werkt, welke organismen en factoren er van belang zijn in het gebied en welk leefritme het natuurlijk gebied heeft. Dit bewustzijn, geborgd bij de juiste betrokkenen, kan dan de basis vormen voor ruimtelijke planning, maar ook voor invulling van programmering, gebruik en beheer van het gebied.

Interventies

Dit project biedt concrete interventies voor beleidsmakers en ontwerpers om bodemen te integreren in hun processen. In het totaal zijn er 12 interventies geformuleerd, geïnspireerd op de ervaring opgedaan in dit project. De interventies zijn onderverdeeld in de domeinen ontwerp, programmering/facilitatie, beheer en eigendom/ zeggenschap. Deze domeinen hebben zich bewezen als de 4 invloedrijke ‘knoppen’ om aan te draaien in het proces. Om inzicht te bieden hoe deze interventies in de praktijk kunnen worden toegepast, schetsen we op deze pagina een aantal voorbeelden.

    1. Zet de stem van de gemeenschap centraal in het ontwerpproces. Dit kan de stem zijn van omwonenden, van toekomstige bewoners, toekomstige bezoekers of organisaties die actief zijn in het gebied. Betrek zo de gemeenschap in co-creatie bij het ontwerp van de ruimtelijke inrichting, maar ook van het metabolische systeem (materialenkringloop in de wijk) en het ontwikkelproces.

    2. Maak ruimte in stedelijk ontwerp voor bodemprojecten met invulling van de gebruikersgemeenschap. Denk hiervoor aan een lage verhardingsgraad, maar ook aan ruimte voor zelfbeheer (co-creatief ontwerp) en stadslandbouw (eetbare wijk). Belangrijk is dat deze ruimte echt vrijgelaten wordt, dus niet ingetekend. Als een gemeenschapsinitiatief zich voordoet kan hier invulling aan worden gegeven.

    3. Betrek ontwerpers bij de bodem, schep ruimte in het ontwerpproces voor de ontwerper om de bodem en het gebied te leren kennen door zelf in het gebied te werken.

    1. Faciliteer programmering tbv circulaire systemen. Geef ondersteuning en zoek actief naar collectief/publiek/private samenwerkingen waarbij lokale (nutriënten)kringlopen kunnen worden gesloten in de ruimte. 

    2. Organiseer collectieve betrokkenheid bij stadslandbouw. Bijvoorbeeld via een collectieve buurttuin, educatie in publieke ruimte of collectief beheer via werkgroepen, een voedselboswachter.

    3. Programmeer de eetbare stad: Organiseer oogst, verwerking en andere seizoensrituelen, waarbij bewoners betrokken worden en ruimte krijgen dit zelf te organiseren.

    4. Faciliteer Intelligente fasering, waarbij de bouwfasering gepaard gaat met het opbouwen van betrokkenheid van toekomstige bewoners bij openbaar groen. Zo kan je bijvoorbeeld al in een vroeg stadium beginnen met het planten van de bomen.

    1. Borg lokale beheerkennis in de wijk dmv collectieve betrokkenheid bij bijvoorbeeld een buurttuin, stadslandbouw of ander groen in de wijk. 

    2. Geef ook ruimte aan zelfbeheer van openbaar groen door bewoners of gedeeld beheer tussen collectief, privaat en publiek.

    1. Geef toekomstige gebruikers een rol in het opdrachtgeverschap in gebieden. Dit leidt tot sterkere bescherming van vooraf gestelde kernwaarden, een hoge mate van betrokkenheid bij bewoners en sociaal en ecologisch veerkrachtige gebieden.

    2. Ontwerp een gelijkwaardige positie voor gebruikers (bewoners) in ontwerp en beheer d.m.v. een sociaal contract of beheerovereenkomst.

    3. Faciliteer een buurtplatform of werkgroepen: ondersteun bottom-up initiatieven met dekking voor organisatiekosten.

Circulair proces van gebiedsontwikkeling

We stellen een adaptatie op de gebruikelijke tijdlijn van gebiedsontwikkeling voor. We stappen af van het lineaire model en accepteren dat gebiedsontwikkeling altijd in beweging is. Dit biedt kans om aandacht te geven aan de fase die de meeste impact heeft op de vitaliteit van de bodem: De allerlaatste en allereerste fase –vaak bekend als de beheerfase– waarin het leven in het gebied de overhand heeft. Dit is de fase waarin gebruikers van het gebied samenwerken met elkaar en met de bodem om het gebied optimaal te beheren. Dat is ook de fase waarin de partners die samenwerken in het gebied leren wat de bodem nodig heeft en kan bieden. Deze opgebouwde kennis en gemeenschap voedt weer het begin van de volgende cyclus. Deze tussenliggende fase dopen we dan ook om tot ‘gebied laten leven’. De cyclus is hieronder weergegeven, en laat zien hoe verschillende interventies in verschillende fases kunnen worden toegepast. 

Afbeelding: Op Utopia eiland leidt kennis en aandacht voor de bodem tot een

bloeiend ecosysteem met betrokken bewoners. Bron: Xavier San Giorgi